Jeruzalem Syndroom, nog nooit van gehoord?

Stel je een paar mooie, volkomen normaal uitziende toeristen voor die willen rondreizen in Israël. Vlot gekleed, in korte broek en short, belanden ze uiteindelijk ook in Jeruzalem. Plotseling begint je vriend vreemd te doen. Eerst denk je dat hij alleen maar een jetlag heeft, vermoeid is of een grap uit haalt, maar als hij eenmaal, midden in de nacht rondloopt , in de lakens van het bed, daarbij verkondigt dat hij Johannes de Doper is, of beweert dat hij de Messias is, en later op de dag ook nog eens probeert de muren bij de Westelijke Muur naar beneden te halen, dan weet je dat er iets goed mis is. 

Je vriend heeft het Jeruzalem syndroom.

Dit syndroom is uniek voor pelgrims, en de meeste mensen die er last van hebben, zijn christelijke mannen, voornamelijk protestanten, boven de dertig. Sommigen hebben in het verleden psychiatrische problemen gehad. Opgegroeid met het Oude en Nieuwe Testament, dus met de verhalen van Jezus en Johannes de Doper,  komen ze voor de eerste keer naar Jeruzalem en dan gebeurt er iets.

Zulke mensen landen hier meestal niet met beide benen op de grond. Ze hebben enkele zeer hoge verwachtingen wat betreft spirituele invulling, die voorafgaand aan de reis werden opgebouwd. En wanneer ze dan op deze plaatsen komen en hun verwachtingen worden niet ingelost, raken ze teleurgesteld en dit veroorzaakt de symptomen van wat bekend staat als het ‘Jeruzalem syndroom’.

Jeruzalem is een belangrijke plaats voor heel veel mensen, vooral voor volgers van de drie  grootste religies in de wereld: het Christendom, Jodendom en de Islam. Jeruzalem is de Heilige Stad en sommige pelgrims komen er elk jaar naartoe om dichter bij de basis van hun geloof te komen. Voor Joden is de hele stad heilig, maar vooral de Westelijke Muur, het enige stuk wat overbleef van de Tempel die door de Romeinen werd verwoest. Moslims komen naar de Rotskoepel, en Christenen maken pelgrimstochten naar de Heilig Graf kerk, de plek die markeert waar Jezus zou zijn gekruisigd en begraven, maar waarvan ik denk, ‘dat het een zeer duistere plaats is.’  En niet te vergeten, de Via Dolorosa.

JERUZALEM SYNDROME komt voor het eerst voor in medische boeken in de jaren 1930 dankzij Heinz Herman, een psychiater die in Jeruzalem woonde. Hij is één van de grondleggers van het modern psychiatrisch onderzoek in Israël.

Het syndroom is volgens de studie een gedragsverschijnsel dat wordt waargenomen bij excentrieke en psychotische toeristen. Een van de triggers van het syndroom zijn de onrealistische verwachtingen voor het bezoeken van heilige plaatsen.

Een tijd geleden zag ik een verwilderde Elia in de Jaffastraat lopen. Gehuld in een lange grijze mantel, met grijs haar, een lange baard en in de ene hand een stok en in de andere hand een tasje waarop stond: ”Ik ben Elia.” 

Een ander geval was dat van een Duitse chef-kok die een hotel binnenliep. Hij vroeg om toegang tot de keuken van het hotel en vertelde aan de chef-kok en het keukenpersoneel dat hij de keuken zou overnemen omdat hij door God was gestuurd om het “Laatste Avondmaal” voor te bereiden, want het einde der dagen zou komen.

Natuurlijk weigerde het personeel en er volgde een worsteling om hem uit die keuken te zetten, voordat de politie werd gebeld.

De Duitse chef werd naar psycholoog Witztum gebracht, die hem behandelde.

In de Arabische gebieden vonden ze een man zonder kleding, geld of identiteitsbewijs en na ondervraging kwamen ze erachter dat hij geen veiligheidsrisico was, maar ze hadden geen idee wat ze met hem moesten doen, dus namen ze contact op met een Israëlische officier. De Israëliër stelde maar één vraag: “Is die man echt helemaal naakt?”

“Nee,” antwoordde de Arabische man, “hij draagt een dierenhuid.” “Oh,” zeiden de Israëliërs, “je hebt een andere Johannes de Doper.” Het was de zesde Johannes de Doper die de Israëliërs waren tegengekomen.

Johannes de Doper voert de lijst aan van het Jeruzalem syndroom voor christelijke mannen. Christelijke vrouwen geven de voorkeur aan de Maagd Maria, ervan overtuigd dat ze binnenkort het kind Jezus zullen baren.

Wat gebeurt er precies waardoor mensen hun gezond verstand verliezen?

Het syndroom houdt verband met het idee dat Jeruzalem de locatie is van het ‘einde der dagen.’ De verwachtingen zijn zo opgezweept dat ze bij het bereiken van dergelijke plaatsen, vooral rond de Oude Stad, waanvoorstellingen krijgen en zichzelf verliezen. Verschillenden belanden dan ook in een psychiatrisch centrum voor behandeling.

“Het is geen ziekte, maar een cultureel fenomeen”, zegt psycholoog Witztum. “De christelijke religies hebben veel messiaanse profetieën die in zulke mensen stemmen doen horen of  visioenen oproepen   om naar het Heilige Land te gaan om heilig werk te doen, maar wanneer ze uit het vliegtuig stappen, is het een heel ander verhaal. ”

Er zijn veel dingen die je het gevoel kunnen geven dat je gek wordt als je reist – vertraagde vluchten, ontbrekende bagage, smakeloos vliegtuigvoedsel. Maar voor sommige mensen kan reizen  een zeldzame psychose veroorzaken – vooral als hun bestemming Jeruzalem is. 

Hoe vreemd het ook mag klinken, naast de vele vreemde mensen die er rond lopen, zijn er elk jaar zo’n 50 dergelijke gevallen die opgenomen worden in Jeruzalem. Genoeg om een psychiatrisch behandelcentrum open te houden voor toeristen.